Wie een oplossing zoekt voor mentale of interpersoonlijke problemen komt al snel terecht bij quick fixes waarvan het motto meestal is; leer anders te denken, dan ga je je vanzelf anders voelen! Hetzelfde credo geldt vaak ook bij behandelingen in de GGZ. Maar wat als dat onvoldoende is?
Wat als je inmiddels rationeel wel weet dat je goed genoeg bent, dat het leven veel te bieden heeft en dat je jezelf en anderen kunt vertrouwen, maar je desondanks nog steeds regelmatig richtingloos, somber, onzeker of gespannen voelt? Dan vraag je je misschien af; wat gebeurd er – zonder dat ik me er van bewust ben - binnen in mij waardoor ik hier mee blijf worstelen? En welke therapie of therapeut kan mij hiermee helpen?
Op de sofa?
Anno 2024 zijn er nog maar weinig mensen bereid om voor een dure, diepgravende analyse jarenlang vijf dagen per week bij een psychoanalyticus op de sofa te gaan liggen. Het goede nieuws is dat de doorontwikkeling van Freud’s theorieen in de laatste decennia van de 20e eeuw geleid heeft tot een diepgravende therapievorm die laagdrempelig beschikbaar is voor de meeste mensen met mentale of interpersoonlijke problemen. Deze therapievorm is bekend onder de naam Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy (ISTDP). In dit artikel leg ik meer uit over de principes en doelstellingen van ISTDP.
De rol van emoties in mentale gezondheid
Een van de grote doorbraken in het psychoanalytische denken aan het einde van de 19e eeuw was de ontdekking dat mentale klachten verlicht kunnen worden door cliënten aan te moedigen vrijuit te spreken over emotioneel moeilijke aspecten van hun leven. Er bleek een helende kracht uit te gaan van het bewust ervaren van pijnlijke emoties die tot dat moment onbewust waren gebleven.
Afweer
Tegelijkertijd bleek in de (psychotherapie) praktijk dat de meeste mensen het ervaren van pijnlijke emoties automatisch uit de weg gaan, of anders gezegd afweren. Freud ontwikkelde verschillende technieken om afweermechanismes buiten spel te zetten zoals hypnose, vrije associatie, interpretatie van de afweer en droominterpretatie. Maar met elke stap werd de therapie langer.
Psychodynamische blik
Vanaf de jaren dertig van de 20e eeuw onderzochten psychoanalytici methoden om de therapieduur te verkorten zonder dat dit ten koste ging van de therapeutische effectiviteit. Tegelijkertijd ontstond er vanuit het psychoanalytisch gedachtegoed een nieuwe therapiestroming, de dynamische psychotherapie. De psychoanalytische en dynamische theorie delen belangrijke elementen, namelijk:
- Er bestaan onbewuste gevoelens, wensen en driften en afweermechanismen
- Het onbewuste heeft impact op de menselijke persoonlijkheid en gedrag
- Onze vroegste ervaringen zijn belangrijk bij het vormgeven van latere relationele patronen
- Door de impact van interne factoren staat gedrag nooit volledig onder controle van de cliënt
Verschillen Psychoanalyse en Dynamische Psychotherapie
Bij dynamische psychotherapie wordt er in tegenstelling tot de psychoanalyse geen gedetailleerde analyse van het onbewuste gemaakt. En terwijl de psychoanalyse zich richt op driften en seksualiteit, houdt de psychodynamiek meer rekening met de invloed van de sociale omgeving op de ontwikkeling van het gevoelsleven en speelt de huidige sociale context van een cliënt en zijn interacties met de directe omgeving een belangrijke rol.
Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy
In de jaren zestig tot negentig van de 20e eeuw ontwikkelde de Canadese psychiater en psychoanalyticus Habib Davanloo een effectieve, kortdurende variant van dynamische psychotherapie. In ISTDP wordt er van uit gegaan dat de cliënt ooit heeft geleerd om complexe gevoelens ten aanzien van bepaalde personen uit de weg te gaan door automatische inzet van afweermechanismen. Het idee is dat juist de afweer mentale problemen en klachten veroorzaakt. De therapie is er daarom op gericht om de cliënt te helpen de interne afweer te overwinnen.
Intensief en relatief kortdurend
De therapie is intensief en van relatief korte duur omdat er vanaf de start focus is op het bewustmaken van de interne dynamiek; welke gevoelens worden op welke manier afgeweerd en wat is de samenhang tussen de gevoelens, afweer en de klachten? Het doel is de cliënt te helpen de afgeweerde gevoelens zo veel mogelijk te ervaren.
De therapeut helpt de cliënt tijdens de sessie om zijn spanning te reguleren terwijl de gevoelens en innerlijke conflicten onder ogen worden gezien.
Afstand nemen van afweer
De therapeut helpt de cliënt vervolgens om de afweer te herkennen die tot dan toe is toegepast om gevoelens te vermijden en te zien hoe die afweer de problemen veroorzaakt. Het zien van de ‘prijs’ van de afweer stimuleert de cliënt om er actief afstand van te nemen. Hierdoor ontstaat een structureel nieuwe manier van omgang met het gevoelsleven.
De effectiviteit van ISTDP is in verschillende wetenschappelijke studies aangetoond